یادداشت سیدعلی نجات، کارشناس مسائل غرب آسیا؛
تکاپوی بغداد برای تبدیل شدن به میانجی‌گر منطقه‌ای
بغداد با عبور از بحران تروریسم تلاش می‌کند با نزدیک کردن دیدگاه‌های کشورهای همسایه و حل اختلافات میان آن‌ها وارد عمل شود و به‌عنوان بازیگر مهم منطقه‌ای نقش‌آفرینی کند. اقدامات میانجی‌گرانه بغداد نشان می‌دهد عراق بازیگری صلح‌ساز است و تلاش می‌کند تنش‌های منطقه‌ای و اختلاف میان کشورها را کاهش دهد.
به گزارش «راهبرد معاصر»؛ عراق در زمره نخستین كشورهای اسلامی و عربی است كه پس از جنگ جهانی اول استقلال یافت. این کشور از كانون‌های تاریخ‌ساز و مهم منطقه به شمار می‌آید كه در شكل‌گیری گفتمان‌ها و سیاست‌های منطقه غرب آسیا نقش‌آفرین بوده است.
عراق در برخی برهه‌ها در کنار ایران، ترکیه و عربستان سعودی جزو بازیگر اصلی منطقه مطرح بود، اما زیاده‌خواهی رهبران حزب بعث موجب شد نه تنها این كشور از جایگاه اصلی خود فاصله بگیرد، بلكه بروز رخدادهایی نظیر آغاز و تحمیل جنگ هشت ساله علیه ایران، اشغال كویت و نیز اشغال عراق در سال 2003 به‌وسیله آمریکا، این کشور را به ضعیف‌ترین بازیگر منطقه‌ای تبدیل کرد.
پس از اشغال عراق از سوی آمریکا، نقش منطقه‌ای بغداد بسیار کم‌رنگ شد. اشغال عراق پیامدهای متعددی نظیر بی‌ثباتی داخلی، خشونت و فساد، فروپاشی ارتش، ظهور القاعده و گروه‌های تروریستی و تبدیل بغداد به میدان رقابت بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی را به دنبال داشت.
در سال‌های اخیر به ندرت پیش آمده است بغداد به دلیل اقدامات سازنده در مرکز توجه قرار گرفته باشد
آغاز انقلاب‌های عربی در سال 2011 میلادی و تسری بحران سوریه به عراق نیز این کشور را درگیر بحران‌های متعدد امنیتی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی ازجمله ظهور داعش و اشغال شهرها و موج آوارگان سوری ساخت و عراق را تا آستانه تجزیه پیش برد.
پس از حمله گسترده داعش در سال 2014 میلادی و اشغال شهرهای عراق، بسیاری از کشورها انتظار فروپاشی بغداد را داشتند، اما این کشور با کمک‌های تسلیحاتی و مستشاری ایران توانست پس از سه سال جنگ، تمامی مناطق اشغال شده خود را بازپس بگیرد.
در سال‌های اخیر به ندرت پیش آمده است بغداد به دلیل اقدامات سازنده در مرکز توجه قرار گرفته باشد، اما پس از عبور عراق از بحران تروریسم داعش، تلاش کرد نقش و جایگاه منطقه‌ای خود را بازیابد. در این میان نخستین اقدام بغداد برای بازگشت به جایگاه خود در منطقه میانجی‌گری میان تهران و ریاض بود.
در سال‌های اخیر چندین بازیگر منطقه‌ای ازجمله پاکستان برای کاهش تنش میان ایران و عربستان پادرمیانی کرده بودند که درنهایت ناکام ماندند. از ابتدای سال 2021 میلادی نیز بسیاری از کنشگران منطقه‌ای و بین‌المللی نظیر قطر، کویت و روسیه پیشنهاد میانجی‌گری میان ایران و عربستان را مطرح کردند.
در نهایت دولت مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر سابق عراق توانست به این موفقیت دیپلماتیک میان تهران و ریاض دست یابد و نخستین دور مذاکرات تهران و ریاض آوریل همان سال در بغداد برگزار شد.
ایران و عربستان سعودی پس از پنج دیدار که با میانجی‌گری عراق برگزار شد، درنهایت مذاکرات خود را در چین نهایی کردند و برای ازسرگیری روابط دیپلماتیک به توافق دست یافتند. در حقیقت، مذاکرات تهران و ریاض به ابتکار بغداد آغاز شد، اما توافق نهایی در پکن به امضای رؤسای نهادهای امنیت ملی دو کشور رسید. پس از توافق سه جانبه پکن، تهران و ریاض نیز بارها میانجی‌گری عراق را ارج نهادند.
پس از موفقیت عراق در نزدیک کردن دیدگاه‌های ایران و عربستان که به توافق پکن منجر شد، این کشور میزبان مذاکرات میان ایران و اردن بود و در حال آماده شدن برای مذاکرات منطقه‌ای میان ایران و مصر است؛ مذاکراتی که مورد استقبال تهران و قاهره قرار دارد. حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشورمان پیش‌تر از طرح محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق برای آغاز مذاکره با مصر با میانجی‌گری عراق خبر داده بود که با استقبال تهران مواجه شد.
ایران و عربستان سعودی پس از پنج دیدار که با میانجی‌گری عراق برگزار شد، درنهایت مذاکرات خود را در چین نهایی کردند
این استقبال نشان دهنده مقبولیت و اعتماد طرف‌ها به نقش میانجی بغداد است؛ زیرا بغداد روابط خوبی با قاهره و تهران دارد. روابط بغداد و قاهره در دو سال گذشته و از زمان برگزاری اجلاس سه جانبه عراق، مصر و اردن شاهد تحول بزرگی بوده است. بغداد علاوه بر قاهره، در تمامی سطوح روابط بسیار خوبی با تهران دارد.
بغداد که اواخرماه مارس میزبان مذاکراتی میان مقام‌های امنیتی مصر و ایران بود، در حال ترتیب دادن دیدار دیگری در سطح بالاتر میان نمایندگان ایران و مصر است. سید عمار حکیم، رئیس جریان حکمت ملی عراق در جریان سفر اخیر خود به قاهره پیام ایران را برای ازسرگیری روابط با مصر به عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهور این کشور منتقل کرد که با پاسخ مثبت سیسی همراه بود.
نخست‌وزیر عراق نیز در سفر اخیر خود به قاهره و دیدار با سیسی حامل پیام‌های جدیدی از ایران بود و آن‌ها را به طرف مصری منتقل کرد.
درباره انگیزه‌های عراق برای ایفای نقش بازیگر میانجی میان ایران و کشورهای عربی می‌توان به پارامترهای متعددی پرداخت. یکی از انگیزه‌ها و اهداف عراق پایان دادن به تنش‌های منطقه‌ای به ویژه میان همسایگان خود است. ایران و عربستان سعودی دو همسایه قدرتمند و دو بازیگر ذی نفوذ و تأثیرگذار در عراق‌اند که هرگونه تشدید تنش و اختلاف میان این دو اثرات منفی بر اوضاع داخلی عراق خواهد گذاشت.
همچنین دستیابی به تفاهم میان تهران و ریاض در خدمت ثبات و امنیت عراق است و پیامدهای مثبت آن در حوزه‌های مختلف سیاسی، امنیتی و اقتصادی بر بغداد منعکس خواهد شد. به سخن دیگر، تنش‌زدایی میان تهران و ریاض و ازسرگیری روابط تهران و قاهره می‌تواند مقدمه ثبات سیاسی و توسعه اقتصادی عراق باشد.
انگیزه دیگر بغداد از ایفای نقش میانجی‌گری ارتقای جایگاه منطقه‌ای خود است. در حقیقت عراق در دو دهه گذشته از بازیگر تأثیرگذار منطقه‌ای به بازیگر تأثیرپذیر تبدیل شده و در مقاطعی علاوه بر حذف عراق از معادلات منطقه، این کشور به محل کشمکش و رقابت بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای تبدیل شده بود.
اکنون بغداد با عبور از بحران تروریسم، تلاش می‌کند با نزدیک کردن دیدگاه‌های کشورهای همسایه و حل اختلافات میان آن‌ها وارد عمل شود و بار دیگر به عنوان بازیگر مهم منطقه‌ای نقش‌آفرینی کند. اقدامات میانجی‌گرانه بغداد نشان می‌دهد عراق بازیگری صلح‌ساز است و تلاش می‌کند تنش‌های منطقه‌ای و اختلاف میان کشورها را کاهش دهد.
به هر روی تلاش‌های موفقیت‌آمیز میانجی‌گرانه عراق میان ایران و عربستان که با تحسین بسیاری از کشورها و سازمان‌های بین‌المللی همراه بود، به ارتقای جایگاه بغداد منجر شد. اگر بغداد در آینده بتواند میزبان مقام‌های تهران و قاهره باشد و به عادی‌سازی روابط مصر و ایران منجر شود، پیروزی دیگری برای عراق در زمینه میانجی‌گری دیپلماتیک منطقه‌ای خواهد بود.
این موفقیت علاوه بر تغییر چهره عراق از منبع بی‌ثباتی در منطقه به بازیگری قابل قبول برای ایفای نقش میانجی و زمینه‌ساز تنش‌زدایی در افکار عمومی جهان، باعث افزایش مقبولیت و ارتقای جایگاه عراق در منطقه خواهد شد.